گام اول: انتخاب موضوع و مسئله‌شناسی دقیق

انتخاب موضوع، نقطه آغاز هر پژوهش است. در رشته احیاء تراث قرآنی و حدیثی، موضوع باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

• نوآوری و اصالت: پژوهش باید به نکته‌ای جدید بپردازد یا دیدگاهی تازه بر موضوعی کهنه بیفزاید. صرف تکرار مطالب پیشین فاقد ارزش پژوهشی است.
• ارتباط و اهمیت: موضوع باید مرتبط با نیازهای علمی و اجتماعی روز باشد و بتواند به حل مسئله‌ای واقعی کمک کند.
• امکان‌سنجی: دسترسی به منابع، زمان کافی و توانایی علمی پژوهشگر برای انجام آن موضوع، از الزامات است.

**نحوه شناسایی خلأ پژوهشی:** مطالعه دقیق مقالات، پایان‌نامه‌ها و کتب مرتبط، شرکت در همایش‌ها و سمینارهای علمی، و مشاوره با اساتید متخصص، می‌تواند به شناسایی زمینه‌هایی که کمتر به آن‌ها پرداخته شده یا جای کار بیشتری دارند، کمک کند.

گام دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

در این مرحله، پژوهشگر باید با مرور منابع و مآخذ معتبر، مبانی نظری مرتبط با موضوع خود را تثبیت کند و پیشینه تحقیقات انجام‌شده را به دقت بررسی نماید. این کار به دو دلیل عمده حائز اهمیت است:

• جهت‌دهی به پژوهش: فهم عمیق از نظریات موجود، به تدوین چهارچوبی منسجم برای تحلیل و استدلال کمک می‌کند.
• شناسایی خلأ: با آگاهی از کارهای قبلی، پژوهشگر می‌تواند تفاوت کار خود را برجسته کرده و نشان دهد که چگونه به پر کردن یک خلأ پژوهشی می‌پردازد.

باید توجه داشت که تنها لیست کردن منابع کافی نیست؛ بلکه باید آن‌ها را تحلیل و نقد کرد و ارتباط آن‌ها را با موضوع خود تبیین نمود.

گام سوم: طراحی روش پژوهش (متدولوژی)

انتخاب روش تحقیق مناسب، تضمین‌کننده اعتبار و پایایی یافته‌های پژوهش است. در رشته احیاء تراث قرآنی و حدیثی، روش‌های متداول عبارتند از:

• روش تحلیلی-توصیفی: برای توصیف یک پدیده یا متن و سپس تحلیل ابعاد مختلف آن.
• روش تاریخی: برای بررسی تطور یک مفهوم، متن یا پدیده در طول زمان.
• روش انتقادی: برای نقد و بررسی دیدگاه‌ها، نظریات یا متون موجود.
• روش کتابخانه‌ای (اسنادی): که پایه و اساس بسیاری از تحقیقات در این حوزه است و به جمع‌آوری و تحلیل اسناد و متون می‌پردازد.

باید به وضوح توضیح داد که چگونه داده‌ها جمع‌آوری و چگونه تحلیل خواهند شد تا به پرسش‌های پژوهش پاسخ داده شود.

گام چهارم: نگارش اجزاء مقاله (ساختار استاندارد)

یک مقاله علمی-پژوهشی از بخش‌های استانداردی تشکیل شده است که هر یک وظیفه خاصی را بر عهده دارند:

• چکیده (Abstract): خلاصه‌ای فشرده از کل مقاله (مشکل، روش، نتایج، نتیجه‌گیری).
• کلیدواژه‌ها (Keywords): کلماتی که مهم‌ترین مفاهیم مقاله را نشان می‌دهند.
• مقدمه (Introduction): شامل بیان مسئله، اهمیت و ضرورت پژوهش، اهداف، پرسش‌ها یا فرضیه‌ها و ساختار کلی مقاله.
• پیشینه تحقیق (Literature Review): مرور و نقد کارهای قبلی و جایگاه پژوهش حاضر در میان آن‌ها.
• مبانی نظری و چهارچوب مفهومی (Theoretical Framework): تشریح نظریات و مفاهیم اصلی که پژوهش بر آن‌ها بنا شده است.
• بحث و تحلیل (Discussion and Analysis): مهم‌ترین بخش مقاله که در آن یافته‌ها ارائه و تحلیل می‌شوند و به سوالات پژوهش پاسخ داده می‌شود.
• نتیجه‌گیری (Conclusion): جمع‌بندی یافته‌ها، پاسخ نهایی به پرسش‌ها، و ارائه پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی.
• منابع (References): فهرست دقیق و کامل تمام منابع مورد استفاده بر اساس شیوه ارجاع‌دهی معتبر (مانند APA، Chicago، MLA و…).

**ارجاع‌دهی صحیح و پرهیز از سرقت ادبی** از اصول اساسی نگارش علمی است.

انتخاب مجله مناسب (Journal Selection)

انتخاب درست مجله، گام بسیار مهمی در مسیر انتشار است:

• حوزه و دامنه مجله: اطمینان حاصل کنید که مقاله شما در حیطه تخصصی مجله قرار دارد. مجلات متعددی در حوزه علوم قرآنی و حدیثی (ISC, ISI, Scopus) منتشر می‌شوند.
• اعتبار علمی (Impact Factor / Q-ranking): به رتبه و ضریب تأثیر مجله توجه کنید. مجلات علمی-پژوهشی دارای اعتبار بالاتری هستند.
• سرعت داوری و انتشار: برخی مجلات زمان بیشتری برای داوری و انتشار نیاز دارند.
• شیوه‌نامه نگارش: هر مجله شیوه‌نامه خاص خود را دارد که باید به دقت رعایت شود.

رعایت نکات فرمت‌بندی و نگارشی مجله

پس از انتخاب مجله، مقاله خود را دقیقاً بر اساس «راهنمای نویسندگان» مجله تنظیم کنید. این شامل فونت، اندازه متن، شیوه ارجاع‌دهی، ساختار تیترها، حجم مقاله و… می‌شود. یک مقاله از نظر محتوایی قوی اما با فرمت‌بندی نامناسب، ممکن است در همان گام اول رد شود.

• بازخوانی دقیق: مقاله را چندین بار از نظر املایی و نگارشی بازخوانی کنید.
• پرهیز از سرقت علمی: از نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب (مانند iThenticate) برای اطمینان از اصالت مقاله استفاده کنید.

فرایند داوری (Peer Review Process)

داوری همتا، قلب اعتبار علمی یک مجله است. مقاله شما توسط متخصصین همان حوزه بررسی می‌شود. ممکن است با یکی از نتایج زیر مواجه شوید:

• پذیرش بدون اصلاح: بسیار نادر است.
• پذیرش با اصلاحات جزئی: نیاز به تغییرات کوچک دارید.
• پذیرش با اصلاحات کلی: نیاز به تغییرات عمده دارید و مجدداً داوری می‌شوید.
• رد مقاله: مقاله شما برای انتشار مناسب تشخیص داده نشده است.

**پاسخ به داوران:** باید به تک‌تک نظرات داوران، حتی آن‌هایی که با آن‌ها مخالفید، به شکل علمی و محترمانه پاسخ دهید و تغییرات لازم را اعمال کنید.

راهبردهای افزایش شانس پذیرش

• وضوح و اختصار: مطالب را روشن، گویا و بدون حاشیه‌پردازی ارائه دهید.
• استدلال قوی: تمام ادعاها و یافته‌های خود را با شواهد متقن و منابع معتبر پشتیبانی کنید.
• نوآوری و اصالت: همانطور که ذکر شد، اصالت پژوهش بسیار مهم است.
• مستندسازی دقیق: هر منبعی که استفاده می‌کنید باید به دقت ارجاع داده شود.
• انتخاب عنوان مناسب: عنوان باید جذاب، گویا و حاوی کلمات کلیدی اصلی باشد.
• همکاری با اساتید مجرب: راهنمایی یک استاد مجرب در این مسیر می‌تواند بسیار راهگشا باشد.